Wyczyny sportowców cieszą się zawsze wielką popularnością. Wielu też z nas ma swoją ulubioną dyscyplinę, którą uprawia aktywnie, bądź pasywnie przed ekranem telewizora. W ciągu dnia słońce dostarcza nam światła do aktywnego uprawiania tej dyscypliny. Po zmroku możemy natomiast korzystać ze światła sztucznego.
Niniejszy artykuł poświęcony jest omówieniu problematyki oświetlenia kortów tenisowych. W pierwszej części przedstawione zostaną główne zagadnienia związane z tym tematem, w drugiej przykład oświetlenia typowego kortu.
Zdjęcie 1 Centrum kortów tenisowych – Igrzyska Olimpijskie Ateny 2004
Zalecenia i wytyczne związane z oświetleniem kortów tenisowych
Zarówno korty tenisowe jak i wszystkie inne areny sportowe można podzielić według rangi przeprowadzanych na nich rozgrywek. Pokazane jest to w tabeli nr 1. Są również stworzone klasy oświetlenia, odpowiednio: klasa 1 – bardzo dobre, klasa 2 – dobre, klasa 3 – wystarczające.
Tabela 1 Dobór klas oświetleniowych w zależności od rangi zawodów
Oczywiście najlepsze warunki obserwacji uzyskujemy w klasie 1. ale związana jest z nią bardzo rozbudowana instalacja oświetleniowa, natomiast w klasie 3. mamy prosty układ. Spełnia on podstawowe wymagania do uprawiania tego sportu.
Tabela 2 Zalecane parametry minimalne przy oświetlaniu boiska na terenie otwartym i w hali
Kolejna tabela nr 2 przedstawia wytyczne jakim musi sprostać instalacja oświetleniowa. Jest tam podana ilość światła (natężenie oświetlenia), jego równomierność, stopień ograniczenia olśnienia GR oraz minimalne wartości wskaźnika oddawania barw Ra. Inne są wymagania dla całkowitego pola gry – TA, a inne dla głównego pola gry – PA. Przy oświetlaniu kortów otwartych projektory muszą znajdować się poza obszarem TA, tak aby słup oświetleniowy nie przeszkadzał graczom, jak również by ograniczyć niekorzystne zjawisko olśnienia. Projektory umieszczane są poza liniami bocznymi boiska. Pokazane jest to na rysunku nr 1. W hali oprawy oświetleniowe powinny być umieszczone poza obszarem pola gry powiększonym o 3 m z każdej ze stron. Z tematem olśnień ściśle powiązana jest wysokość zawieszenia opraw, czy to na słupach, zadaszeniu, czy suficie w halach sportowych. Jeżeli oświetlany jest kort rekreacyjny wtedy wystarczy umocować oprawy na wysokości 6m. W przypadku kortów klubowych, na których odbywają się znaczące zawody sportowe, wysokość rośnie do 12m. Proponowana wysokość słupów w zależności od ilości oświetlanych kortów pokazana jest na rysunku nr. 2. Zalecenia dotyczące wysokości zawieszenia projektorów oraz jego usytuowanie wynikają z parametru GR określającego maksymalną wartość olśnienia, jaką może doznać gracz. Dopuszczalne jest mocowanie opraw w innych niż zalecane miejscach, jednak z zastrzeżeniem, że wartość parametru GR nie przekroczy ustalonej granicy. O stopniu olśnienia decyduje omówione rozmieszczenie opraw oświetleniowych oraz typ zastosowanych projektorów i źródeł światła ( wynika to z luminancji oprawy postrzeganej przez obserwatora na tle luminancji otoczenia).
Rys. 1 Zalecana wysokość masztu oświetleniowego w zależności od ilości jednocześnie oświetlanych kortów. Na rysunku symbol A oznacza odległość słupa od centralnej linii pola gry
Rys. 2 Zalecane miejsca montażu słupów oświetleniowych dla wariantu z sześcioma (lewa strona rysunku) lub z czterema (prawa strona rysunku) słupami
Przykład oświetlenia kortu tenisowego
Obliczenia, które można przeprowadzić programem komputerowym Calculux Place obejmują natężenie oświetlenia, jego równomierność, jak również wartość wskaźnika GR. Spełnienie warunków co do wartości współczynnika oddawania barw Ra uzależnione jest od zastosowanego źródła światła.
Zdjęcie 2 Korty tenisowe Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Projekt oświetlenia kortów opracowała dr inż. Małgorzata Górczewska
Zamieszczony przykład dotyczy oświetlenia kortu dla celów rekreacyjnych. Oświetlenie jest zrealizowane przy minimalnej ilości projektorów, które trzeba zastosować dla uzyskania poziomu minimum 200 lx. Dodatkowo, aby podnieść komfort oświetlenia związany z wierną prezentacją kolorów zostały zastosowane dwa typy źródeł światła, które wzajemnie się uzupełniają jeśli chodzi o barwy. Są to, lampa sodowa, która dominuje w kolorach ciepłych oraz lampa metalohalogenkowa, która wierniej pokazuje kolory zimne. W przykładzie na jednym słupie są instalowane obok siebie dwa projektory: jeden ze źródłem MASTER SON-T PIA Plus 400W, drugi z MASTER HPI-T Plus 400W. Strumień światła wychodzący z obu opraw miesza się tworząc przyjemne do odbioru światło. Jedynym mankamentem takiego rozwiązania jest różna trwałość dwóch typów źródeł światła i wynikający różny czas wymiany zużytych źródeł na nowe.
Rozpatrywane kort tenisowy posiada wymiary 11m x 24m i całkowite pole gry 18m x 36m. Do jego oświetlenia wystarczy osiem opraw typu MVP 506 wyposażonych odpowiednio w lampy sodowe MASTER SON-T PIA Plus 400W (4 projektory) i metalohalogenkowe MASTER HPI-T Plus 400W (4 projektory). Uzyskane średnie natężenie oświetlenia 253 lx posiada równomierność 0,76 (dla PA). Moc przypadająca na jeden metr kwadratowy, w przedstawionym przykładzie, liczona dla obszaru kortu wynosi 12,9W, a dla całkowitego pola gry 5,7W. Oprawy instalowane są na czterech słupach (po dwie), na wysokości 9m. Rozkład natężenia oświetlenia przedstawia rysunek nr 3.
Rys. 3 Rozkład natężenia oświetlenia E w [lx], na boisku do tenisa ziemnego (TA)
Zdjęcie 3 Projektor MVP 506
Zaprezentowany przykład gwarantuje uzyskanie bardzo dobrych warunków oświetleniowych dla rekreacyjnego uprawiania tego sportu. Boisko może również posłużyć do przeprowadzania na nim treningów i lokalnych zawodów tenisa ziemnego.
W tabeli nr 3 zostały zebrane różne rozwiązania oświetlenia kortów tenisowych. Za pomocą zawartych tam danych można dokonać wstępnego doboru ilości potrzebnych projektorów, określić ich typ i wysokości zawieszenia. Można dobrać rozwiązanie dla wszystkich trzech klas oświetlenia oraz układu jednego lub dwóch kortów.
Tabela 3 Wstępny dobór ilości opraw i wysokości masztów dla zadanej klasy oświetlenia
[kliknij aby powiększyć]
Literatura
- “Floodlighting – for more pleasure in sport”, Philips Lighting B.V., 1996
- “Guide to the artificial lighting of tennis courts”, Philips Lighting B.V., 1991
- Polska Norma PN-EN 12193 Oświetlenie stosowane w obiektach sportowych, 2003
Zdjęcia – archiwum Philips Lighting.
Artykuł ukazał się drukiem w magazynie „Budownictwo sportowe i rekreacyjne” nr 1/2005 (s.88) oraz w magazynie „Widzieć więcej” nr 2/2005 (s.22).
Przemysław Oziemblewski
listopad 2005