Oświetlenie obiektów sakralnych na przykładzie Katedry Gnieźnieńskiej cz.1 – Iluminacja

Nocna panorama świateł współczesnych miast jest zdominowana przez jasne oświetlenie uliczne oraz światło reklam i wystaw sklepowych. Przy możliwościach współczesnej techniki oświetleniowej ważną rolą oświetlenia staje się wyraźne wyróżnienie światłem wartościowych obiektów architektonicznych. Ich iluminacja kształtuje nastrój i tworzy wrażenie zapamiętywane trwale.

Realizacje oświetlenia iluminacyjnego z ostatnich lat świadczą o zmianie nastawienia do sposobu oświetlenia zewnętrznego. Oświetlenie to ma spełniać nie tylko funkcje czysto użytkowe ale ma również kreować atrakcyjny nocny wizerunek miast. Coraz częściej pamięta się też o dziedzictwie kulturowym i iluminuje obiekty zabytkowe, tworząc niezwykle atrakcyjne nocne panoramy miast.

Przykładem kompleksowo potraktowanego i zrealizowanego zadania iluminacyjnego jest oświetlenie iluminacyjne Katedry Gnieźnieńskiej oraz kościoła Franciszkanów i Fary w Gnieźnie. Kościoły te znajdują się w obrębie Starówki Gniezna, a w znanych z turystycznych folderów widokach panoramy Gniezna, wieże tych kościołów blisko sąsiadują ze sobą.

rozmieszczenie projektorów
Fig. 1. Rozmieszczenie projektorów

Katedra Gnieźnieńska
Fig. 2. Katedra Gnieźnieńska

Katedra Gnieźnieńska
Fig. 3. Katedra Gnieźnieńska

Realizacja iluminacji tych obiektów zbiegła się z uroczystościami obchodów milenium męczeńskiej śmierci św. Wojciecha w Gnieźnie w kwietniu 1997r.
Planowana w czerwcu 1997r. wizyta papieża Jana Pawła II oraz towarzyszące jej spotkanie z prezydentami siedmiu państw Europy Środkowej w Gnieźnie były okolicznością, dla której podjęta została również decyzja o zmianie oświetlenia wnętrza Katedry w Gnieźnie.

Historyczne znaczenie Katedry Gnieźnieńskej

Gniezno – miasto leżące w pobliżu Poznania jest pierwszą historyczną stolicą Polski. Ośrodek Gnieźnieński odegrał ogromna rolę w procesie kształtowania państwa polskiego. Był nie tylko siedzibą władców Polski, ale również pierwszą siedzibą władz kościelnych. Koniec XX wieku wiązał się z obchodami dwóch rocznic milenijnych, tj. rocznicy śmierci św. Wojciecha, patrona Gniezna oraz rocznicy Zjazdu Gnieźnieńskiego. W Zjeździe Gnieźnieńskim, który miał miejsce w roku 1000, uczestniczył cesarz niemiecki Otto III.

Prawie tysiąc lat później w Gnieźnie odbyło się historyczne spotkanie prezydentów Czech, Litwy, Niemiec, Polski, Słowacji i Węgier z papieżem Janem Pawłem II. Dla uświetnienia tego wydarzenia odnowiono zabytki Gniezna oraz przygotowano iluminację wybranych obiektów zabytkowych i współczesnych, w tym przede wszystkim Katedry Gnieźnieńskiej.

Gnieźnieńska Bazylika Archikatedralna jest budowlą sakralną o znaczeniu historycznym i pomnikiem kultury narodowej. Jej historia splata się historią początków bytu państwa i początków chrześcijaństwa w Polsce. Powstawała jako budowla romańska następnie została przebudowana w stylu gotyckim, który jest stylem akcentowanym w wielu detalach architektury Katedry. Barok również wywarł wpływ na kształt, a zwłaszcza wystrój kaplic Katedry.

Iluminacja

Katedra Gnieźnieńska jest budowlą wysoką, położoną na naturalnym wzniesieniu terenu – Wzgórzu Lecha, przez co jej dominanty wysokościowe, tj. wieże i dach nawy głównej są widoczne z różnych kierunków i z dość odległych perspektyw. Charakterystyczną sylweta Wież Katedry w panoramie Gniezna przypomina o trwaniu wartości, którym Katedra służy.

Projekt iluminacji Katedry opracowano po dokonaniu analizy widoczności poszczególnych jej elewacji. Okazało się bowiem, że elewacja frontowa oraz obie elewacje boczne oglądane są głównie z większej odległości. Natomiast elewacje apsydy prezbiterium oglądane są w kadrze ulicy prowadzącej od Katedry do Rynku w Gnieźnie. Fakty te miały decydujący wpływ na sposób iluminacji Katedry, bowiem z większej odległości obiekt odbierany jest przede wszystkim jako układ brył – wież oraz naw. Z bliska na oglądających działają detale architektoniczne – figury, płaskorzeźby, witraże itp.

Wspólnym elementem we wszystkich scenach iluminacyjnych było operowanie barwą światła. Hełmy wież Katedry i kościołów oraz połacie dachu Katedry oświetlono źródłami metalohalogenkowymi wydobywającymi intensywnie barwę spatynowanej blachy miedzianej pokrywającej te detale architektury kościołów. Źródłami sodowymi oświetlono elewacje ceglane i tynkowane. Źródła sodowe swoim ciepłym światłem harmonizują z barwą cegły i jasnych beżowo-piaskowych tynków na fragmentach lub na całych elewacjach ww. kościołów. Użycie zimnego, silnego i skoncentrowanego światła lamp metalohalogenkowych do oświetlenia hełmów wież kościołów wzmocniło oś wertykalną brył tych budowli. Efekt ten jest bardzo wyraźny zwłaszcza w przypadku iluminacji Katedry.

Widok oświetlonych monumentalnych wież Katedry ukazuje jej majestat. W intensywnie oświetlonych hełmach wpisuje się przesłanie o znaczeniu metafizycznym. Odnosi się wrażenie, że hełmy promienieją ascetycznym blaskiem. Efekt ten jest częściowo wywołany wrażeniem fluorescencji powstającej przy odbiciu chłodnego światła źródeł metalohalogenkowych od spatynowanego pokrycia hełmów wież Katedry.

Pożądany efekt iluminacyjny uzyskano poprzez dobranie odpowiednich poziomów oświetlenia poszczególnych fragmentów Katedry jak również przez zróżnicowanie barwy światła. Ogółem wykorzystano projektorów o łącznej mocy ok. 15 kW. Zastosowano naświetlacze z źródłami halogenowymi, sodowymi oraz metalohalogenkowymi o barwie światła dziennej, białej i ciepłej.

Rozmieszczenie naświetlaczy przedstawiono na Fig.1. Widok Katedry od strony głównej osi widokowej przedstawiono na Fig.2.

Katedra Gnieźnieńska
Fig. 4. Katedra Gnieźnieńska

Katedra Gnieźnieńska
Fig. 5. Katedra Gnieźnieńska

Katedra Gnieźnieńska
Fig. 6. Katedra Gnieźnieńska

Należy podkreślić, że instalacje elektryczną zaprojektowano w sposób umożliwiający oszczędne oświetlenie Katedry przy zachowaniu pożądanego efektu plastycznego.

Realizacji projektu zewnętrznego oświetlenia katedry towarzyszyła również zmiana oświetlenia wewnętrznego, co miało również wpływ na uzyskiwany efekt iluminacyjny, szczególnie ważne było podświetlenie pięknych witraży, które po raz pierwszy ukazały całą swoją świetność w porze wieczornej.
Uzupełnieniem nocnej panoramy Gniezna było też oświetlenie innych wybranych obiektów – kościoła farnego, kościoła Franciszkanów i kościoła Radzyma Gaudentego. Działania te sprawiły, że Gniezno jedno z głównych historycznych miast na szlaku piastowskim stało się ogromną atrakcją turystyczną nie tylko za dnia ale i w nocy.

Opracowanie projektu zewnętrznego oświetlenia wspomnianych kościołów poprzedzono analizą widoków, w których ukazywane są fragmenty architektury kościołów z różnych perspektyw. W ten sposób wyróżniono poszczególne sceny oświetleniowe odsłaniane i widoczne zależnie od miejsca obserwacji.

W opisanej realizacji iluminacyjnego oświetlenia Katedry Gnieźnieńskiej oraz kościoła Franciszkanów i Fary Gnieźnieńskiej koncepcje plastyczne iluminacji oraz projekty techniczne rozmieszczenia i nakierowania opraw opracowała dr inż. Małgorzata Górczewska z Politechniki Poznańskiej przy współpracy dra inż. Włodzimierza Górczewskiego (PP) oraz mgra inż. Przemysława Oziemblewskiego z Philips Lighting.

Autor: dr inż. Małgorzata Górczewska, Politechnika Poznańska
styczeń 2001

Redakcja Autor

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *