Ponad połowa zabytków w Polsce to obiekty sakralne. Ich rola i znaczenie w historii narodowej spowodowały, że kościoły i zespoły klasztorne stały się prawdziwą skarbnicą najwartościowszych dzieł sztuki i zabytków historii naszej kultury materialnej. Ich architektura i często wystrój wnętrz to zapis dziejów regionalnej społeczności i właścicieli. W wielu miejscowościach kościół jest jedyną zabytkową budowlą. Znaczenie tego faktu przejawia się również w iluminacjach, realizowanych z inicjatywy i na koszt miast i gmin.

Nowoczesne techniki oświetleniowe, wykorzystywane do tworzenia nocnego wizerunku budowli często stanowią punkt wyjścia do krytycznego spojrzenia na sposób oświetlenia wnętrz takich obiektów. Dobre oświetlenie wnętrz obiektów sakralnych powinno uwzględniać aspekty dotyczące symboliki, liturgii i architektury, co szerzej zostało opisane w materiałach Konferencji PKOśw 2000r.

Realizacja tych zasad jest ściśle uwarunkowana możliwościami technicznymi, tj. parametrami zastosowanych źródeł światła i opraw oraz detalami architektury oświetlanego wnętrza.

Źródła światła stosowane w oświetleniu obiektów sakralnych

Dotychczas, we wnętrzach obiektów sakralnych, wykorzystywano głównie żyrandole i kinkiety ze standardowymi źródłami żarowymi. Oświetlenie takie często było niewystarczające i dawało ograniczone możliwości dostosowania ilości światła do potrzeb. Dla zwiększenia poziomu oświetlenia w nawie głównej kościoła stosowano zwykle obniżenie zawieszenia opraw, co dawało niekorzystny skutek w postaci olśnienia a także zasłonięcia znacznej części ołtarza – zwłaszcza jego górnych elementów – fot.1.

Obecnie z powodu niedostatku światła doświetla się wnętrza kościołów oprawami halogenowymi dużej mocy (500 do 1000W) – fot.2. Rzadziej stosowane są oprawy metalohalogenkowe. Rozwiązanie takie daje połowiczne rezultaty. Miejsca oświetlone są „zalane światłem”, bez odpowiedniego stopniowania rozkładu oświetlenia w otoczeniu.

Coraz częściej jednak we wnętrzach kościołów stosowane są nowoczesne systemy oświetleniowe. Wykorzystuje się w nich nowe, energooszczędne i trwałe źródła światła oraz odpowiednie oprawy oświetleniowe. Zabytkowe żyrandole i kinkiety mogą wtedy stanowić jedynie element ozdobny, podkreślający charakter wnętrza.

Potrzeba stworzenia atmosfery skupienia z jednoczesnym rozłożeniem akcentów oświetleniowych odpowiednio do potrzeb liturgii i sytuacji okazjonalnych (np. ślubów) powoduje, że dobrym rozwiązaniem oświetleniowym staje się wykorzystanie szeregu opraw o odpowiednich parametrach technicznych i fotometrycznych. Oprawy te powinny być zamontowane w sposób możliwie nie ingerujący w architekturę wnętrza kościoła lub fragmentów tego wnętrza.
Uzyskanie odpowiednich efektów oświetleniowych bez eksponowania opraw, możliwe jest przy wykorzystaniu źródeł światła charakteryzujących się wysoką skutecznością świetlną przy stosunkowo niewielkich rozmiarach.

Takimi cechami charakteryzują się źródła halogenowe niskonapięciowe oraz źródła metalohalogenkowe z jarznikiem ceramicznym.

Fot.1. Tradycyjne oświetlenie nawy głównej kościoła – (Fara we Wrześni)

Fot.2. Oświetlenia halogenowe (1000W) prezbiterium kościoła – (Fara we Wrześni)

Szczególnie ważne dla oświetlenia akcentującego są źródła fabrycznie wyposażone w odbłyśniki, tj. źródła halogenowe i metalohalogenkowe z odbłyśnikiem o średnicy 111 mm. Źródła te charakteryzują się bardzo dobrymi parametrami fotometrycznymi. Szczególnie ważna, z uwagi na potrzebę eliminowania olśnienia, jest konstrukcja układu optycznego tych źródeł, ograniczająca promieniowanie bezpośrednie samego źródła światła.
Do oświetlenia prezbiterium i ołtarza dla potrzeb liturgii bardzo użyteczne są projektory z źródłami metalohalogenkowymi o mocy 35 do 150W o ciepłej barwie światła.

Do oświetlenia detali architektonicznych, rzeźb, polichromii itp. szczególnie przydatne są niskonapięciowe źródła halogenowe o mocy 20 do 100W o odpowiednio dobranych rozsyłach światła – fot.4.

Sufity, gzymsy, wnęki, itp. detale architektoniczne można wyeksponować liniowymi źródłami światła, tj. np. wykorzystując różnego rodzaju świetlówki – fot.5. Ogromną zaletą tych źródeł światła jest różnorodność typów, trwałość, dobre oddawanie barw, wysoka skuteczność świetlna oraz możliwość regulacji strumienia świetlnego.

Fot.3. Kościół w Miłosławiu przed modernizacją oświetlenia

Fot.4. Oświetlenie halogenowe nawy głównej kościoła w Miłosławiu

Fot.5. Oświetlenie świetlówkowe prospektu organowego i sufitu kościoła w Miłosławiu

Podsumowanie

Nowoczesne źródła światła, odpowiednio dobrane i rozmieszczone, mogą wykreować całkowicie nowy wizerunek zarówno zabytkowego jak i nowoczesnego wnętrza sakralnego. Dobrze zrealizowane oświetlenie obiektów sakralnych, powinno odpowiadać potrzebom liturgii, fizjologii widzenia oraz potrzebom odpowiedniego eksponowania wartości symbolicznych, historycznych i estetycznych wnętrz sakralnych. Cechy techniczne i użytkowe dostępnych obecnie źródeł światła umożliwiają realizację tych potrzeb bez ingerowania i zakłócania estetyki wnętrz tak specyficznych obiektów, jakimi są kościoły.

Fot.6. Kościół romański, Hradczany – Praga

Fot.7. Kościół w Imielnie

Bibliografia

1. Church lighting, materiały szkoleniowe firmy IGUZZINI.
2. ks. Mokrzycki B.: Droga chrześcijańskiego wtajemniczenia, ATK Warszawa, 1983.
3. Niżanowska M.H.: Podstawy okulistyki, VOLUMED Wrocław, 1992.
4. ks. Nowowiejski A.: Wykład Liturgii Kościoła Katolickiego, Warszawa – Płock, 1893.
5. ks. Lidtke A.: Historia sztuki kościelnej w zarysie, PALLOTTINUM Poznań, 1961
6. Lindsay P.H., Norman D. A.: Procesy przetwarzania informacji u człowieka. Wprowadzenie do psychologii, PWN Warszawa, 1984.
7. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, redaktor odpowiedzialny Ks. Kazimierz Dymarski, PALLOTTINUM Poznań – Warszawa, 1991.
8. PN 84/E 02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym
9. Technika Świetlna ’98 Poradnik – Informator, praca zbiorowa członków Polskiego Komitetu Oświetleniowego Stowarzyszenia Elektryków Polskich
10. Górczewska M.: Oświetlenie obiektów sakralnych. Kwartalnik ” Światło” nr 2(3) 1998
11. Górczewska M., Czerwieński W.: Oświetlenie i iluminacja we wnętrzach obiektów sakralnych. Materiały IX Konferencji PKOśw. „Technika Świetlna’2000, Warszawa 2000

dr inż. Małgorzata Górczewska, Politechnika Poznańska
listopad 2004