Decyzja o zmianie oświetlenia wnętrza Katedry w Gnieźnie, przyspieszona przygotowaniami do wizyty w Gnieźnie Jana Pawła II (czerwiec 1997r.), stała się okazją do przedstawienia i realizacji nowej koncepcji użycia światła dla stworzenia scen iluminacyjnych również we wnętrzu Katedry. Sceny te są dostosowane do potrzeb liturgii, a sterowanie grupami opraw może dowolnie kształtować te sceny i zmieniać nastrój wnętrza Katedry.
Fig. 1. Katedra Gnieźnieńska
Katedra Gnieźnieńska jest obiektem szczególnym poprzez nagromadzenie pamiątek historycznych z różnych epok, związanych z początkami chrześcijaństwa w Polsce, koronacjami królów, fundacjami na rzecz Katedry i działalnością prymasów rezydujących w Gnieźnie.
Fig. 2. Katedra Gnieźnieńska
Zgromadzone w Katedrze pamiątki kultury materialnej to konfesja, relikwiarz i tumba św. Wojciecha, kaplice, płyty nagrobne, epitafia, Drzwi Gnieźnieńskie, historyczny wystrój architektoniczny kaplic itp. Znajdują się one w miejscach, do których należy dotrzeć w wędrówkach po Katedrze. Stąd też wynika potrzeba akcentowania światłem tych miejsc i prowadzenia w ten sposób zwiedzających Katedrę. Zaprojektowana i zrealizowana idea iluminowania wnętrza Katedry Gnieźnieńskiej, zawiera się w stworzeniu światłem scen, oprowadzających po Katedrze od momentu wejścia, aż do zakończenia zwiedzania.
Fig. 3. Katedra Gnieźnieńska
Osią wędrówek po Katedrze jest ambit. Architektoniczny wystrój ambitu tworzą po jednej stronie arkady nawy głównej i prezbiterium, a po drugiej bogato zdobione portale kaplic. Sklepienie ambitu ma metrykę gotycką.
W przęsłach ambitu, odpowiadających przęsłom nawy, sklepienie ma klasyczne formy żebrowo-krzyżowe ze zwornikiem spinającym żebra.
W zrealizowanym nowym oświetleniu przęseł ambitu dzięki zastąpieniu żarówek przez świetlówki kołowe, przy niezmienionej oprawie, zwiększono udział światła kierowanego w górę, co dało efekt iluminacyjny na sklepieniu oraz rozświetliło światłem odbitym od stropu wnętrze tej przestrzeni, a zwłaszcza portale kaplic. Światło to stanowi tło dla oświetlenia akcentującego wybrane detale wnętrza Katedry.
Fig. 4. Katedra Gnieźnieńska
Fig. 5. Katedra Gnieźnieńska
Fig. 6. Katedra Gnieźnieńska
Fig. 7. Katedra Gnieźnieńska
Fig. 8. Katedra Gnieźnieńska
Fig. 9. Katedra Gnieźnieńska
Jednym z przykładów zastosowanego oświetlenia ekspozycyjnego jest przestawione na fotografii oświetlenie pomnika ks. Prymasa Stefana Kardynała Wyszyńskiego, znajdującego się w ambicie Katedry.
Miejscem w Katedrze, gdzie odbywają się nabożeństwa jest nawa główna z chórem i prezbiterium. Pełny widok przestrzeni nawy i prezbiterium rozpościera się spod prospektu organowego. Widoczny w tej perspektywie gotycki wystrój wnętrza tej przestrzeni, akcentowany jest w arkadowych przęsłach, wysokich oknach z witrażami i w gotyckiej formie sklepienia. W widoku tym zwraca uwagę barokowa konfesja z relikwiami św. Wojciecha, znajdująca się w apsydzie prezbiterium. Przed konfesją jest ołtarz, a nad ołtarzem znajduje się krucyfiks umieszczony na drewnianej belce pod stropem nawy. W zrealizowanej koncepcji oświetlenia przestrzeni nawy głównej i prezbiterium zaproponowano odejście od dotychczasowego systemu oświetlenia i zastosowanie opraw świecących w górę, a więc oświetlających wyraźniej niż dotąd sklepienia nawy i prezbiterium. Jest to rozwiązanie iluminacyjne, po które sięga się przy oświetlaniu sal o wysokich sklepieniach gotyckich, których profil zbiega się w szczycie, a linie żeber krzyżowych, biegnące od filarów ku zwornikom tworzą na sklepieniu rzeźbę, charakterystyczną dla tego stylu, wartą zaakcentowania światłem.
Oświetlenie pośrednie wyklucza powstawanie efektu olśnienia światłem oraz daje równomierne i bezcieniowe rozłożenie światła w dolnych partiach nawy, dogodne dla uzupełniającego, akcentującego ukazywania detali tego wnętrza.
Jasne, bielone ściany i bielony strop Katedry, ukazane w oświetleniu pośrednim, powodują wrażenie „powiększenia” nawy. Ponadto, strop oświetlony silniej niż dotąd, kieruje wzrok ku górze, gdzie luminancja jest większa. Jest to zatem efekt, którego zamysłem jest wyróżnienie przestrzeni dla sacrum, która kojarzy się ze sklepieniem nieba. W oświetleniu pośrednim bardziej widoczny jest też krucyfiks – krzyż znajdujący się nad nawą i prezbiterium, dodatkowo wyeksponowany światłem z projektora wąskokątnego. W podobny sposób wyeksponowano i doświetlono między innymi ołtarz i miejsce przewodniczenia.
W apsydzie prezbiterium u podstawy filarów znajdują się w podłodze wnęki, z których oświetlono filary i arkady apsydy. Do realizacji tego oświetlenia zastosowano wąskokątne naświetlacze metalohalogenkowe Użycie tego systemu stworzyło efekt konturowego oświetlenia konfesji, czyli ukazało kontury jej rzeźby na tle filarów apsydy. Na kolejnych fotografiach przedstawiono widok wnętrza nawy i prezbiterium Katedry.
Do oświetlenia nawy i prezbiterium zastosowano naświetlacze asymetryczne z źródłami sodowymi typu SON Deco o biało-złotej barwie światła oraz naświetlacze wąskokątne z źródłami metalohalogenkowymi Mastercolour o ciepłej barwie światła.
Podsumowanie
Obecne oświetlenie iluminacyjne i użytkowe wnętrza Katedry podzielono na 30 obwodów. Sterowanie tymi obwodami umożliwia uniwersalne dostosowanie oświetlenia do potrzeb liturgii lub uroczystości celebrowanych w Katedrze. Łączna moc zainstalowanych opraw i źródeł nowej instalacji iluminacyjnej wynosi 20 kW i jest praktycznie identyczna z mocą starej instalacji oświetleniowej.
dr inż. Małgorzata Górczewska, Politechnika Poznańska
styczeń 2001
